Bielsk Podlaski - Interaktywny plan miasta - mapa.umbielskpodlaski.pl

Cerkiew św. Archanioła Michała, wzmiankowana w XV w., wielokrotnie przebudowywana. Jej obecny kształt pochodzi z 1789 r.

Pierwsza wzmianka o cerkwi, położonej w sercu Starego Miasta, nieopodal zamku, pochodzi z 1563 r. Duchownym był wówczas o. Hleb. Parafia posiadała 9 włók ziemi (ok. 160 ha) w okolicach miasta, w tym cztery we wsi Szpitale (Gredele). Uposażenie ziemskie, potwierdzone przywilejem Anny Jagiellonki z 1582 r., pozwalało prowadzić szpital i przytułek.

Od II poł. XVI w. cerkiew, będąc siedzibą dziekana, posiadała rangę soboru i funkcjonowała jako cerkiew Bohojawleńska (Objawienia Pańskiego). Oprócz św. Michała, w parafii czczono szczególnie śś. ap. Piotra i Pawła.

W 1594 r., działające przy cerkwi bractwo otrzymało przywilej, potwierdzający jego prawa do prowadzenia szpitala oraz szkoły. Działalność bractwa pobłogosławił patriarcha konstantynopolitański Jeremiasz. Bractwo odegrało dużą rolę w dobie nacisków unijnych. W 1633 r. król Władysław IV potwierdził jego przywileje i prawosławną przynależność cerkwi Bohojawleńskiej. Rektorem szkoły brackiej był w tym czasie wybitny kaznodzieja o. Teofil Leontowicz. Cerkiew unicka przejęła świątynię dopiero w 1645 r., po wielokrotnych próbach siłowych.

Cerkiew przetrwała okres wojen szwedzkich. W 1728 r. wzniesiono nową świątynię, o architekturze barokowej, z dwiema wieżami w części fasadowej. Jednakże, już 60 lat później świątynię rozebrano i w 1789 r. położono kamień węgielny pod budowę obecnej (głaz z wyrytą datą AD 1789 znajduję się w fundamencie południowej ściany). Głównymi fundatorami nowej cerkwi byli mieszkańcy mieszczańskiej wsi Widowo, wśród nich Bazyli Białokozowicz, który w 1864 r. ufundował dwa boczne ikonostasy. Główny ikonostas wzniesiono, na miejscu starego, w 1875 r.

W latach 1913-15, z inspiracji o. Andrzeja Jaruszewicza, nad przedsionkiem wzniesiono wieżę z dzwonnicą. Architekturę świątyni zamknęła, rozpoczęta w 1985 r. z inicjatywy proboszcza o. Leoncjusza Tofiluka, dobudowa trójkopułowego prezbiterium z trzema ołtarzami: śś. Michała, Stefana oraz Mikołaja. Cerkiew, po rozbudowie wyświęcono ponownie w 1989 r.

Wcześniej, w 1984 r. oddano do użytku czterokondygnacyjny dom parafialny (projekt prof. Aleksandra Grygorowicza) z baptysterium, którego wystrój zaprojektował prof. Jerzy Nowosielski (możemy tu podziwiać jego freski). Za sprawą proboszcza, o. Leoncjusza Tofiluka, dom parafialny stał się bazą ożywionej działalności oświatowej, kulturalnej i wydawniczej. Tu w 1991 r. powstała szkoła ikonograficzna (oficjalnie: Policealne Studium Ikonograficzne), która obecnie znajduje się przy ul. Żwirki i Wigury 26.