Bielsk Podlaski - Interaktywny plan miasta - mapa.umbielskpodlaski.pl

Góra Zamkowa zwana także Łysą Górką

(Grodzisko średniowieczne)

Bielsk powstał na niewielkim podwyższeniu w widłach rzek Biała i Lubka, obejmującym środkowy fragment obecnej ul. Zamkowej oraz przyległą do grodziska centralną część parku.

Pierwszą wzmiankę o Bielsku znajdujemy w XIII-wiecznym “Latopisie halicko-wołyńskim”, opisującym wojnę ruskich książąt Daniela i Wasylka Romanowiczów z litewskim księciem Mendogiem (1252 r.). Badania archeologiczne pozwalają jednak stwierdzić, że najstarsze ślady osadnictwa sięgają tu X w., zaś warowny gród powstał najpóźniej w drugiej połowie XII w., gdy zachodnia część Rusi Kijowskiej wyodrębniła się w niezależne księstwo wołyńskie. Zapisy kronikarzy z drugiej połowy XIII w. wskazują na istnienie w bielskim grodzie „domu” księcia Włodzimierza Wasylkowicza (zm. w 1288 r.), w którym władca zatrzymywał się podczas objazdu swych włości, a także cerkwi, którą wyposażył w ikony i księgi. Uzyskaną wówczas rangę ośrodka administracyjnego gród bielski zachował i utrwalił w drugiej połowie XIV w., gdy znalazł się w Wielkim Księstwie Litewskim. W ówczesnych kronikach i dokumentach przedstawiany jest jako ośrodek „okręgu”, „włości” lub „ziemi”, np. Wigand z Marburga pisze, że krzyżacki komtur „obrócił się ze swymi na Ruś i przybył do nieostrzeżonej ziemi bielskiej”, gdzie “przez całą noc dobywał zamku” (1373 r.).

Rozwój Bielska jako ośrodka handlu i rzemiosła spowodował przeniesienie ośrodka administracyjnego na nowe, bardziej dogodne miejsce, więc już w połowie XVI w. po starym grodzie pozostało tylko puste wzgórze, nazywane Koziszczem. Przy południowym wylocie ulicy (ob. ul Mickiewicza), przez którą przebiegał główny trakt wiodący z Krakowa do Wilna istniał nowy zamek. O nim na podstawie lustracji Dybowskiego z 1563 r. tak pisał bielski historyk prof. Józef Jaroszewicz: „Długość ogrodzenia wokół zamku liczyła 10,5 sznura (511 m), a za ogrodzeniem było jeszcze 2 morgi 15 prętów ziemi (1,45 ha) pod ogrodem, dwa niewielkie sady, wygon, stajnie i miejsce dla obozowiska w czasie pobytu króla”. W zamku rezydował starosta i zatrzymywali się władcy – Jagiełło i jego następcy, przejeżdżający z Krakowa do Wilna.

W czerwcu i lipcu 1564 r. obradował w zamku sejm Wielkiego Księstwa Litewskiego, zwołany dla rozpatrzenia spraw związanych z reformą ustroju państwa oraz unią z Koroną Królestwa Polskiego. Owocem obrad był m.in. Przywilej Bielski, który ustanawiał jednolity system sądowniczy dla całego stanu szlacheckiego Litwy i Rusi, następnie włączony jako wstęp do II Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Prawdopodobnie podczas obrad sejmu doszło do pożaru bielskiego zamku.

Ponowne wykorzystanie Góry Zamkowej związane było z okresem panowania pruskiego (1795-1807), gdy wzniesiono tu prochownię, którą później wykorzystywał też stacjonujący w Bielsku pułk rosyjski. Po epidemii cholery w 1831 r. postawiono tu także krzyż upamiętniający jej ustanie. W latach 60. XIX w. prochownia została rozebrana, a na majdanie dawnego grodu stanęła prawosławna kaplica p.w. Ścięcia Głowy Jana Chrzciciela (rozebrana w latach 30. XX w.).

Otoczone parkiem historyczne wzgórze, które pobudza wyobraźnię do snucia domysłów o stojącym tu niegdyś warownym grodzie, nie zostało dotychczas dokładnie zbadane. Tajemnice przeszłości nadal czekają na swoich odkrywców...